×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Glikokortykosteroidy (GKS) w leczeniu astmy

lek. Paweł Nastałek

Jak działają glikokortykosteroidy?

Glikokortykosteroidy, potocznie nazywane sterydami, są hormonami naturalnie produkowanymi w korze nadnerczy człowieka. Wpływają one na różne procesy metaboliczne, obronne oraz wydzielanie innych hormonów i są niezbędne do życia człowieka.

Na wzór naturalnych hormonów stworzono syntetyczne glikokortykosteroidy (w skrócie GKS) – leki będące pochodną chemiczną kortyzolu, naturalnego hormonu występującego w organizmie człowieka. Glikokortykosteroidy zajmują kluczowe miejsce w leczeniu astmy.

Glikokortykosteroidy charakteryzują się bardzo silnym działaniem przeciwzapalnym. Zahamowanie stanu zapalnego oskrzeli oznacza m.in. zmniejszenie napięcia mięśni i obrzęku błony śluzowej, spadek wydzielania śluzu, a więc praktycznie wszystkich elementów odpowiedzialnych za powstawanie zwężenia dróg oddechowych manifestujących się w postaci objawów astmy.

Poprzez hamowanie reakcji zapalnej, glikokortykosteroidy zmniejszają zdolność oskrzeli do reagowania skurczem na czynniki drażniące, alergeny (tzw. nadreaktywność oskrzeli), a także poprawiają czynność płuc, ułatwiają regenerację nabłonka drzewa oddechowego i mogą zapobiegać zmianom strukturalnym ściany oskrzela zachodzącym w przebiegu astmy (tzw. remodeling). Należy podkreślić, że glikokortykosteroidy nie usuwają natychmiast objawów astmy. Pierwsze efekty ich działania pojawiają się na ogół od kilku do kilkunastu godzin od momentu podania leku, a wyraźny efekt leczenia pojawia się po 1–2 tygodniach.

Największym osiągnięciem w prowadzeniu terapii glikokortykosteroidami było zsyntetyzowanie leków stosowanych miejscowo do drzewa oskrzelowego, czyli glikokortykosteroidów wziewnych, gdyż działania niepożądane steroidów podawanych doustnie były największym hamulcem wykorzystania ich działania przeciwzapalnego w leczeniu astmy. Stosowanie wziewnych glikokortykosteroidów jest obecnie podstawą leczenia astmy, ponieważ umożliwia wpływ na przebieg choroby i uzyskanie optymalnej kontroli astmy, ale warunkiem powodzenia terapii jest jej systematyczne stosowanie. Długotrwała terapia wziewnymi glikokortykosteroidami u chorych we wczesnym stadium astmy może doprowadzić do praktycznie całkowitego wygaszenia reakcji zapalnej i zahamowania rozwoju choroby. Co ważniejsze, leki te są bardzo bezpieczne i w zwykle stosowanych dawkach nie powodują żadnych ogólnoustrojowych działań niepożądanych (dawka podawana do oskrzeli jest tak mała, że jest „niezauważalna” dla organizmu).

Glikokortykosteroidy wziewne stosujemy z powodzeniem także u najmłodszych pacjentów oraz u kobiet w ciąży. Potencjalne działania niepożądane stanowią daleko mniejsze ryzyko dla płodu, matki i przebiegu ciąży, niż napady nieleczonej astmy i związana z tym konieczność stosowania innych grup leków. Podobnie jest w przypadku karmienia piersią.

Poszczególne rodzaje glikokortykosteroidów różnią się między sobą siłą działania przeciwzapalnego, dlatego stosuje się różne dawki różnych preparatów w celu osiągnięcia efektu klinicznego. Preferuje się te glikokortykosteroidy, które wywierają najsilniejszy efekt przeciwzapalny przy najsłabszych działaniach niepożądanych, ale poszczególne leki różnią się od siebie różnymi innymi parametrami, takimi jak czas działania, częstość stosowania, czy rodzaj inhalatora służącego do podawania leku, dlatego glikokortykosteroidy wziewne należy stosować ściśle według zaleceń lekarza, który zlecił terapię.

Dostępne w Polsce glikokortykosteroidy wziewne: beklometazon (dipropionian beklometazonu), budezonid, cyklezonid, flutykazon (propionian flutykazonufuroinian flutykazonu). Mogą one występować w formie preparatów pojedynczych lub preparatów złożonych, zawierających w jednym inhalatorze glikokortykosteroid i długo działający β2-mimetyk (beklometazon + formoterol, budezonid + formoterol, furoinian flutykazonu + wilanterol, propionian flutykazonu + salmeterol.

Glikokortykosteroidy podawane doustnie są obecnie zarezerwowane wyłącznie dla chorych z zaostrzeniem astmy lub z ciężką astmą nieodpowiadającą na leki wziewne. W okresach zaostrzeń astmy glikokortykosteroidy doustne stosuje się zwykle krótkotrwale, przez kilka, kilkanaście dni, zastępując je następnie lekami wziewnymi. W szpitalu często leki te podaje się dożylnie.

Działania niepożądane

Glikokortykosteroidy wziewne

Należy zdecydowanie podkreślić, że wziewne glikokortykosteroidy stosowane zgodnie ze wskazaniami medycznymi i dawkowane zgodnie z zaleceniami lekarza są lekami bezpiecznymi, a ich działania niepożądane ograniczają się do łagodnych reakcji miejscowych.

Działania ogólnoustrojowe glikokortykosteroidów wziewnych są minimalne, dlatego bezpiecznie możemy je stosować także u dzieci i u kobiet w ciąży. Spośród działań niepożądanych najczęściej występują łagodne zakażenia grzybicze jamy ustnej i gardła (kandydoza, inaczej pleśniawki). Płukanie jamy ustnej i gardła po inhalacji leku znacząco zmniejsza ryzyko ich wystąpienia. Ponadto dość często obserwować można chrypkę (skutek niewielkiego osłabienia mięśni krtani). U dzieci glikokortykosteroidy wziewne mogą nieznacznie spowalniać tempo wzrostu dziecka, ale „docelowy” wzrost zostaje osiągnięty. Inne działania niepożądane glikokortykosteroidów wziewnych występują bardzo rzadko.

Glikokortykosteroidy podawanie doustnie lub dożylnie (ogólnoustrojowo, systemowo)

Stosowanie ogólnoustrojowe steroidów może potencjalnie wywołać wiele działań niepożądanych, związanych z wpływem na gospodarkę węglowodanową, białkową, tłuszczową i mineralną oraz na ośrodkowy układ nerwowy. Te działania niepożądane pojawiają się zazwyczaj przy przewlekłym stosowaniu leku, a nasilenie niektórych z nich można znacznie zmniejszyć, stosując profilaktycznie leki osłonowe czy odpowiednią dietę.

Do najczęstszych działań niepożądanych glikokrtykosteroidów podawanych ogólnoustrojowo należą: przyrost masy ciała (typowe jest gromadzenie się tkanki tłuszczowej na karku, w okolicach nadobojczykowych, twarzy i tułowiu przy zachowaniu szczupłej budowy kończyn), rozstępy na skórze brzucha, ud, pośladków, piersi i niekiedy ramion, trądzik, hirsutyzm (owłosienie typu męskiego u kobiet), nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, zmniejszenie stężenia potasu we krwi, osłabienie siły mięśni, zapalenie błony śluzowej lub wrzody żołądka, zaburzenia miesiączkowania u kobiet, zaburzenia emocjonalne (depresja, chwiejność emocjonalna, upośledzenie czynności poznawczych, zaburzenia snu), osłabienie odporności organizmu na infekcje, osteoporoza, zaćma (katarakta), kruchość naczyń krwionośnych, opóźnienie wzrastania u dzieci.

Należy podkreślić, że powyższych działań niepożądanych nie obserwuje się w  przypadku glikokortykosteroidów wziewnych stosowanych zgodnie z zaleceniami lekarza.

26.07.2017
Zobacz także
  • Metyloksantyny (teofilina)
  • Leki przeciwcholinergiczne stosowane w astmie
  • Leki przeciwleukotrienowe
  • ß2-mimetyki wziewne w leczeniu astmy
Wybrane treści dla Ciebie
  • Badania radiologiczne
  • Alergia na jad owadów u dzieci
  • Próby prowokacyjne
  • Nadwrażliwość zębów
  • Astma zawodowa
  • Astma
  • Kompleksy immunologiczne
  • Nadwrażliwość na pokarmy
  • Astma aspirynowa
  • Atopowe zapalenie skóry
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta