Astma aspirynowa

Astma aspirynowa, obecnie określana jako choroba układu oddechowego nasilana przez aspirynę (ang. aspirin-exacerbated respiratory disease - AERD) jest szczególną postacią astmy. Podstawową jej cechą jest nadwrażliwość na aspirynę (kwas acetylosalicylowy) i inne niesteroidowe leki przeciwzapalne, oznaczane często skrótem NLPZ lub pochodzącym z języka angielskiego skrótem NSAID (nonsteroidal anti-inflammatory drugs). Po przyjęciu leku, najczęściej stosowanego doustnie w formie tabletki, dochodzi do gwałtownego, niekiedy zagrażającego życiu napadu duszności.

Występowanie

Astma aspirynowa występuje często. Według różnych szacunków u 7-28% chorych na astmę kiedykolwiek wystąpiły napady duszności po zastosowaniu NLPZ. Nadwrażliwość na NLPZ częściej zdarza się u kobiet, zwłaszcza chorych na astmę ciężką. Największe ryzyko nadwrażliwości na NLPZ dotyczy chorych na astmę, którzy dodatkowo chorują na przewlekły nieżyt nosa i zatok przynosowych oraz polipy nosa i zatok.

Objawy choroby i jej przebieg

Poza napadami duszności powodowanymi podaniem NLPZ objawy astmy aspirynowej są takie jak w innych postaciach astmy. Przebieg choroby ma jednak pewne cechy szczególne. Zwykle rozpoczyna się po 30. roku życia, często po infekcji wirusowej. Początkowo chorzy skarżą się głównie na przewlekły katar i pogorszenie węchu. W miarę postępu choroby u wielu pacjentów rozwijają się polipy nosa. W końcu dochodzi do napadów duszności i rozwoju astmy oskrzelowej. Nadwrażliwość na aspirynę i NLPZ utrzymuje się do końca życia chorego.

Przyczyny

Przyczyny astmy aspirynowej nie są do końca poznane. Polski naukowiec, prof. Andrzej Szczeklik, który przez wiele lat prowadził badania m.in. nad astmą aspirynową wykazał, że napady astmy po przyjęciu NLPZ powoduje zahamowanie wydzielania enzymu o nazwie cyklooksygenaza (COX), a dokładniej jednej z jego dwóch odmian, określanej jako COX-1. Wszystkie NLPZ, które hamują COX-1, powodują napady astmy u osób z astmą aspirynową. Bezpieczne są natomiast leki hamujące drugą odmianę COX, czyli COX-2 (tzw. koksyby np. celekoksyb). Napadów nie powodują także leki przeciwbólowe o innym mechanizmie działania, które nie hamują COX. Zahamowanie COX przez aspirynę prowadzi do zwiększonego wytwarzania mediatorów powodujących skurcz oskrzeli i towarzyszące mu objawy.

Leki z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ)

NLPZ to grupa powszechnie stosowanych leków, które działają przeciwzapalnie i przeciwbólowo. Należą do nich liczne leki stosowane bez recepty i powszechnie dostępne w aptekach, a nawet kioskach i sklepach spożywczych.

Najpopularniejszy i najlepiej znany NLPZ to aspiryna (ta powszechnie przyjęta nazwa jest właściwie nazwą handlową, poprawnie stosuje się nazwę kwas acetylosalicylowy). Aspiryna to wyjątkowy lek. Wszyscy wiedzą, że działa przeciwbólowo i przeciwzapalnie. Trzeba jednak dodać, że aspiryna wpływa również na płytki krwi, zapobiegając tworzeniu zakrzepów, należy więc do najważniejszych leków stosowanych profilaktycznie u pacjentów z chorobą niedokrwienną serca.

Inne NLPZ dostępne w Polsce to ketoprofen, aceklofenak, acemetacyna, deksketoprofen, diklofenak, indometacyna, fenylbutazon, flurbiprofen, ibuprofen, kwas mefenamowy, kwas tolfenamowy, lornoksykam, meloksykam, nabumeton, naproksen, piroksykam.

Działanie lecznicze NLPZ polega na hamowaniu enzymu COX-2. Większość leków z tej grupy hamuje również jego bliźniaczą odmianę, COX-1, wskutek czego powoduje napady duszności u chorych na astmę aspirynową. Jedynym dostępnym w Polsce lekiem hamującym selektywnie COX 2 (bez istotnego hamowania COX 1) jest celekoksyb.

Objawy nadwrażliwości na NLPZ

U chorych na astmę aspirynową przyjęcie nawet jednej tabletki NLPZ może prowadzić do śmierci! Wywołuje ono silny napad duszności, któremu towarzyszą typowe objawy: zaczerwienienie twarzy, obrzęk, przekrwienie, świąd i łzawienie oczu, upośledzenie drożności nosa i wyciekanie wodnistej wydzieliny z nosa, niekiedy bóle brzucha. Objawy te najczęściej rozpoczynają się około 30-45 minut po przyjęciu leku.

Duże znaczenie ma obiektywne potwierdzenie nadwrażliwości na aspirynę. Nadwrażliwość można potwierdzić albo ją wykluczyć za pomocą próby prowokacyjnej z aspiryną. Badanie to polega na podawaniu małych dawek aspiryny w sposób ściśle kontrolowany, i częstym monitorowaniu czynności płuc (spirometrii). Podczas badania aspirynę podaje się:

• doustnie (test jest wtedy najbardziej wiarygodny, ale trzeba pamiętać, że reakcje na doustne podanie leku są najsilniejsze)
• wziewnie (test jest wówczas nieco mniej dokładny)
• donosowo (reakcja jest wówczas zwykle ograniczona do nosa, ale ujemny test nie pozwala na wykluczenie nadwrażliwości na aspirynę).

Jak się leczyć?

Chorzy na astmę aspirynową muszą bezwzględnie unikać przyjmowania NLPZ. Przed przyjęciem jakiegokolwiek leku należy dokładnie sprawdzić jego skład, porównując z listą otrzymaną od lekarza. W razie wątpliwości lepiej powstrzymać się od przyjęcia leku i skonsultować z lekarzem.

Można bezpiecznie stosować paracetamol w dawkach do 1 grama, celekoksyb, salicylan choliny oraz leki przeciwbólowe z grupy pochodnych opioidów (np. kodeina, fentanyl i inne).

Leczenie prowadzi się podobnie jak w innych postaciach astmy. Jeżeli chory powinien przyjmować przewlekle aspirynę (najczęściej z powodu choroby serca), w specjalistycznych ośrodkach można przeprowadzić tzw. desensytyzację. Polega ona na kontrolowanym podawaniu niewielkich dawek aspiryny, aby doprowadzić do rozwoju tolerancji na ten lek. Należy jednak pamiętać, że osoby te nie mogą przerwać leczenia aspiryną - jej odstawienie, a potem ponowne przyjęcie może prowadzić do napadu astmy stanowiącego zagrożenie życia.