Z codziennego doświadczenia wiemy, że osoba uczulona reaguje w sposób patologiczny na substancje, które nie są szkodliwe i nie powodują żadnych objawów u osób nieuczulonych. Często są to składniki pokarmów (np. orzeszki ziemne lub owoce morza) lub substancje znajdujące się w powietrzu (pyłki roślin, składniki kurzu). Alergię powodują też substancje stykające się ze skórą (np. składniki kosmetyków lub metale zawarte w biżuterii).
Reakcja alergiczna
Reakcja alergiczna może mieć różną postać, w zależności od tego, którego narządu dotyczy i jaką drogą alergen dostaje się do organizmu. Alergeny znajdujące się w powietrzu (wziewne) powodują najczęściej objawy ze strony dróg oddechowych - nosa i oskrzeli. Alergeny zawarte w pokarmie (pokarmowe) mogą wywoływać objawy nie tylko ze strony przewodu pokarmowego, ale również skóry i rzadziej oskrzeli. Alergeny działajace bezpośrednio po kontakcie ze skórą (kontaktowe) powodują najczęściej wysypkę, zwykle o charakterze czerwonych plam lub bąbli (tzw. pokrzywka). Do często spotykanych alergenów zalicza się także niektóre leki (alergeny lekowe) i jady owadów.
Dla chorych na astmę największe znaczenie mają reakcje alergiczne dotyczace dróg oddechowych, szczególnie oskrzeli. Alergeny wziewne, które dostaną się do oskrzeli, powodują skurcz mięśni gładkich w ścianie oskrzela, obrzęk błony śluzowej i zwiększenie produkcji wydzieliny. Prowadzi to do zwężenia światła oskrzeli, które wskutek tego stawiają większy opór dla przepływającego powietrza. W celu zachowania wystarczającej wentylacji płuc konieczny jest zwiększony wysiłek oddechowy. Jest on jedną z przyczyn uczucia duszności, pojawiającego się podczas napadu astmy. Objawy napadu astmy spowodowanego kontaktem z alergenem są takie same, jak w przypadku napadu astmy wywołanego innymi czynnikami, i obejmują kaszel, duszność, świszczący oddech i uczucie ściskania w klatce piersiowej.
Alergeny obecne w powietrzu powodują często również objawy ze strony nosa. Nos ogrzewa i wstępnie oczyszcza powietrze docierające do płuc. Alergen (np. pyłki traw, czy drzew) stykający się z błoną śluzową wyścielającą nos powoduje jej obrzęk i nasilone wydzielanie śluzu. Wówczas pojawia się uczucie zatkania nosa i wyciekanie z niego wodnistej wydzieliny, któremu może towarzyszyć uczucie swędzenia i kichanie. Opisane objawy charakteryzują alergiczny nieżyt nosa, potocznie nazywany katarem siennym.
Mechanizmy powstawania alergii
Mechanizmy odpowiedzialne za reakcję alergiczną w błonie śluzowej nosa i oskrzeli powodowaną przez wdychane substancje są bardzo podobne. Do wystąpienia reakcji alergicznej konieczny jest wcześniejszy kontakt organizmu z alergenem. Ponieważ duża część alergenów wziewnych występuje w środowisku powszechnie, do pierwszego kontaktu z nimi dochodzi we wczesnym okresie życia. Z nieznanych powodów u niektórych osób układ immunologiczny „nie nauczył się” tolerować tych substancji. Przeciwciała skierowane przeciwko antygenom, na które chory jest uczulony, są stale obecne we krwi pacjenta i można je wykryć, oznaczając tzw. swoiste IgE. U niektórych osób zwiększone jest również całkowite stężenie IgE.
Krążące we krwi przeciwciała IgE wiążą się z receptorami na powierzchni komórek układu immunologicznego. Dla reakcji alergicznej najważniejsze znaczenie ma wiązanie IgE na powierzchni mastocytów. Alergen, który dostaje się do organizmu, łączy się z przeciwciałami obecnymi na ich powierzchni. Skutkuje to uwolnieniem z mastocytów różnych substancji, powodujących lokalny stan zapalny (zwiększenie przepuszczalności naczyń, obrzęk tkanek i napływ komórek zapalnych). Do najważniejszych substancji uwalnianych przez mastocyty w czasie reakcji alergicznej należą histamina i leukotrieny. Substancje te są również odpowiedzialne za skurcz mięśni gładkich oskrzeli, co u chorych na astmę powoduje napad duszności po kontakcie z alergenem. Często używane w leczeniu alergii leki przeciwhistaminowe blokują działanie histaminy. Są one używane głównie w leczeniu alergicznego nieżytu nosa, ponieważ ich działanie na reakcję alergiczną w oskrzelach nie jest wystarczająco skuteczne. W przeciwieństwie do nich leki przeciwleukotrienowe (hamujące działanie leukotrienów) są stosowane najczęściej właśnie u chorych na astmę.
Jak rozpoznajemy alergię?
Najczęściej używaną metodą pozwalającą na stwierdzenie, na jakie alergeny chory jest uczulony, są testy skórne. Badanie to polega na śródskórnym wstrzyknięciu minimalnej ilości alergenu, która u osób uczulonych jest wystarczająca do spowodowania miejscowej reakcji w postaci zaczerwienienia i bąbla, a u osoby zdrowej nie powoduje żadnych objawów. Oznaczanie swoistych przeciwciał IgE skierowanych przeciwko poszczególnym alergenom wykorzystuje się najczęściej u chorych, u których z różnych powodów nie można wykonać testów skórnych.
Najważniejsze znaczenie dla rozpoznawania chorób alergicznych mają informacje uzyskane od pacjenta. Lekarz zadaje zwykle dużo szczegółowych pytań, pozwalających ocenić charakter i nasilenie objawów oraz narażenie na potencjalne alergeny.
Leczenie farmakologiczne astmy atopowej nie różni się od leczenia innych postaci astmy. Oprócz leczenia farmakologicznego znaczenie ma również ustalenie, na jakie alergeny pacjent jest uczulony i - w miarę możliwości - unikanie narażenia na nie.
Odczulanie
U wybranych chorych stosuje się również odczulanie (swoistą immunoterapię alergenową). Ta metoda leczenia polega na podawaniu w kontrolowany sposób bardzo małych i bardzo powoli zwiększanych dawek alergenu, co sprawia, że układ immunologiczny „uczy się” go tolerować. U chorych na astmę, ze względu na dostępność i skuteczność farmakologicznych metod leczenia oraz ryzyko związane z odczulaniem, metodę tę stosuje się u nielicznych pacjentów. Odczulanie jest częściej stosowane w innych postaciach alergii, np. uczuleniu na jad owadów. Warunkiem stosowania odczulania jest uczulenie na pojedyncze alergeny.
