Największe obawy przyszłych matek budzi wpływ leczenia astmy na rozwój dziecka. To w pełni zrozumiały niepokój – każdy lek jest dla organizmu obcą substancją i prawie każdy ma działania niepożądane. Warto jednak pamiętać, że nie wykazano, by podstawowe leki stosowane w astmie szkodliwie oddziaływały na płód.
Glikokortykosteroidy wziewne
Zasady leczenia kobiet w ciąży nie różnią się istotnie od ogólnych zasad postępowania z chorymi na astmę. Podstawę współczesnego leczenia astmy stanowi stosowanie glikokortykosteroidów (steroidów) wziewnych. Są one wskazane u większości chorych na astmę.
Jedynie pacjentki, u których napady astmy występują sporadycznie, mogą stosować tylko leki doraźne, przyjmowane w razie napadu duszności. Nie ma danych świadczących o szkodliwym wpływie glikokortykosteroidów wziewnych na płód. Na rynku jest dostępnych wiele leków z tej grupy, jednak najwięcej danych dotyczących bezpieczeństwa stosowania u pacjentek w ciąży dotyczy budezonidu. Z tego powodu jest on lekiem preferowanym w ciąży.
Zaprzestanie stosowania glikokortykosteroidu wziewnego w ciąży może się wiązać z ryzykiem potencjalnie groźnego zaostrzenia astmy, które może mieć niekorzystny wpływ zarówno na matkę, jak i na dziecko. W badaniach naukowych wykazano, że stosowanie wziewnych glikokortykosteroidów u kobiet ciężarnych chorych na astmę zapobiega zaostrzeniom choroby.
Leki rozkurczające oskrzela
Drugą ważną klasą leków stosowanych w astmie są leki rozkurczające oskrzela. U chorych na astmę najczęściej stosowane są wziewne β2-mimetyki, które dzielimy na długo działające i krótko działające. Długo działające wziewne β2-mimetyki (ang. long-acting beta agonists - LABA) są stosowane w celu uzyskania kontroli choroby. Są one dołączane do glikokortykosteroidów wziewnych wtedy, gdy mała lub średnia dawka steroidu nie zapewnia optymalnej kontroli astmy. Nie podaje się ich bez glikokortykosteroidów wziewnych.
β2-mimetyki krótko działające (ang. short-acting beta agonists - SABA) stosuje się doraźnie, w celu opanowania napadu duszności i kaszlu. Kobieta w ciąży chora na astmę powinna zwracać uwagę na ilość przyjmowanego β2-mimetyku krótko działającego. Konieczność częstszej niż zwykle inhalacji leku oraz zwiększenie ilości zużywanego leku świadczą zwykle o pogorszeniu kontroli astmy i są wskazaniem do pilnej kontroli lekarskiej.
Należy pamiętać, że leki rozkurczające oskrzela nie działają na przyczynę astmy, czyli proces zapalny w oskrzelach, powodują jedynie zmniejszenie objawów choroby wskutek rozszerzenia oskrzeli.
Pamiętaj!
Nigdy nie wolno stosować długo działających β2-mimetyków (w Polsce dostępne są: formoterol i salmeterol) bez jednoczesnego stosowania glikokortykosteroidów wziewnych. W niektórych badaniach wykazano, że leczenie długo działającym β2-mimetykiem bez steroidu wziewnego zwiększa ryzyko zgonu z powodu astmy. Stosowanie długo działającego β2-mimetyku wraz ze steroidem wziewnym jest bezpieczne i skuteczne.
Dane dotyczące bezpieczeństwa β2-mimetyków nie wskazują na zwiększone ryzyko uszkodzenia płodu. β2-mimetyki krótko działające są przebadane dokładniej (dostępne są dane od większej liczby kobiet w ciąży), ponieważ są dłużej obecne na rynku. Natomiast dane dotyczące długo działających β2-mimetyków są skąpe, nie ma jednak takich, które wskazywałyby na ryzyko szkodliwego działania na dziecko.
U kobiet w ciąży najczęściej stosowane są β2-mimetyki krótko działające używane doraźnie. Warto jednak podkreślić, że w przypadku konieczności zwiększenia zużycia przyjmowanego doraźnie leku rozkurczającego oskrzela konieczna jest pilna konsultacja z lekarzem.
Leki przeciwleukotrienowe
Dodatkowymi lekami kontrolującymi astmę są leki przeciwleukotrienowe. U nielicznych chorych są stosowane zamiast glikokortykosteroidów wziewnych, niekiedy są też do nich dołączane jako dodatkowy lek kontrolujący. Leki przeciwleukotrienowe mają słabsze działanie niż steroidy wziewne. Nie wykazano szkodliwego wpływu leków przeciwleukotrienowych, ale w porównaniu z glikokotykosteroidami wziewnymi dane dotyczące ich stosowania u kobiet ciąży są mniej udokumentowane.
Nie stwierdzono również niekorzystnego działania teofiliny na rozwój dziecka, ale lek ten ma najmniej korzystny profil bezpieczeństwa wśród leków kontrolujących astmę i jest coraz rzadziej stosowany w leczeniu astmy. Wiele czynników wpływa na stężenie teofiliny we krwi (zmienia się ono również pod wpływem ciąży), a zwiększone stężenie może prowadzić do niebezpiecznych działań niepożądanych.
Każda kobieta w ciąży powinna unikać narażenia na czynniki ryzyka zaostrzenia astmy. Palenie tytoniu jest bardzo szkodliwe nawet dla zdrowych kobiet w ciąży, a u chorych na astmę jest szczególnie niebezpieczne. Bardzo ważne jest również unikanie biernego narażenia na dym tytoniowy. Ciężarna chora na astmę powinna wspólnie z lekarzem ustalić czynniki, które powodują u niej zaostrzenia astmy i zastosować odpowiednie metody unikania narażenia. Czynniki te to m.in. alergeny wziewne (u chorych na astmę atopową), silne zapachy lub substancje chemiczne. Więcej szczegółów dotyczących metod unikania narażenia na alergeny i ich skuteczności znajduje się na stronie alergie.mp.pl.
Bez konsultacji z lekarzem nie powinno się stosować żadnych leków, które wcześniej nie zostały zalecone przez lekarza (dotyczy to również leków sprzedawanych bez recepty).
Pacjentka powinna wspólnie omówić z lekarzem zasady leczenia astmy, ze szczególnym uwzględnieniem bezpieczeństwa stosowanych leków, zasad ich stosowania, metod oceny kontroli astmy oraz planu postępowania w czasie zaostrzeń i planu wizyt kontrolnych. Niestety, czasami zdarza się, że kobiety chore na astmę zaprzestają leczenia po zajściu w ciążę. Należy podkreślić, że jest to działanie bardzo ryzykowne, przede wszystkim dla nienarodzonego dziecka. Odstawienie glikokortykosteroidów wziewnych, zwłaszcza u osoby, u której astma nie jest w pełni kontrolowana, wiąże się z istotnym ryzykiem wystąpienia napadu astmy. Napad taki może skończyć się niekiedy niedotlenieniem, a nawet śmiercią dziecka (jest to realne ryzyko, o którym trzeba pamiętać, decydując się na zaprzestanie leczenia bez konsultacji z lekarzem). W czasie ciąży należy ściśle monitorować kontrolę astmy i kontaktować się z lekarzem częściej niż zwykle. Cel leczenia astmy u kobiet w ciąży jest taki sam jak u innych pacjentów - uzyskanie i utrzymanie kontroli astmy.
Leczenie zaostrzeń
U niektórych kobiet w ciąży chorych na astmę mogą wystąpić zaostrzenia choroby. Ryzyko zaostrzenia astmy zwiększa niewłaściwe (zbyt mało intensywne) leczenie, prowadzące do utraty kontroli astmy. Częstą przyczyną zaostrzenia astmy jest przerwanie leczenia. Nigdy nie powinno się tego robić bez konsultacji z lekarzem.
Zaostrzenia astmy powodują ryzyko niedotlenienia dziecka i zwiększają ryzyko poronienia, dlatego wymagają intensywnego leczenia.
Jeżeli odczuwasz narastającą duszność i kaszel, które nie ustępują mimo przyjęcia kilku dodatkowych wziewów szybko działającego leku rozkurczającego oskrzela (np. fenoterol albo salbutamol), powinnaś pilnie zgłosić się do lekarza.
W szpitalu (po zbadaniu przez lekarza) otrzymasz najprawdopodobniej dodatkową dawkę szybko działającego leku rozkurczającego oskrzela (czasami w nebulizacji). Jeżeli to leczenie nie wystarczy, konieczne będzie zastosowanie glikokortykosteroidu ogólnoustrojowo (w postaci tabletek lub wstrzyknięcia dożylnego). Leczenie takie ma niestety liczne działania niepożądane, ale w sytuacji ciężkiego zaostrzenia astmy może uratować życie matki i dziecka. Często może być konieczne podawanie tlenu (zwykle przez wąsy albo maskę tlenową). Jeżeli odczuwasz bóle brzucha albo skurcze zgłoś to natychmiast pielęgniarce lub lekarzowi.
