Przyczyną astmy jest toczący się w oskrzelach proces zapalny. Nawet w okresie wolnym od objawów w błonie śluzowej oskrzeli znajdują się liczne komórki zapalne, m.in. eozynofile i limfocyty, a grubość ściany oskrzeli ulega zwiększeniu wskutek przerostu mięśni gładkich oraz komórek wydzielających śluz.
Podczas napadu astmy następuje znaczne zwężenie oskrzeli. Istnieje kilka przyczyn tego zjawiska:
- skurcz mięśni gładkich oskrzela (mięśnie w ścianie oskrzeli zaciskają się, powodując zmniejszenie światła oskrzela)
- obrzęk błony śluzowej oskrzeli (ściana oskrzeli jest „spuchnięta” z powodu nacieku komórek zapalnych oraz zwiększonego przedostawania się płynu z naczyń krwionośnych)
- w świetle oskrzeli gromadzi się zwiększona ilość śluzowej treści.
Krótkotrwałe napady astmy wywołuje głównie skurcz mięśni oskrzeli, natomiast u podłoża zaostrzenia choroby leży przede wszystkim nasilenie stanu zapalnego w błonie śluzowej oskrzeli. Zwiększa się wówczas liczba eozynofilów oraz limfocytów. Wydzielane przez komórki cytokiny zapalne powodują skurcz mięśni oskrzeli, zwiększają przepuszczalność naczyń (co ułatwia przenikanie płynu ze światła naczyń) i wydzielanie śluzu oraz powodują dalszy napływ komórek zapalnych.
Zwężenie oskrzeli znacznie zwiększa opór dla przepływającego powietrza i powoduje uczucie duszności. Mięśnie oddechowe muszą pokonać większy opór i dlatego w początkowej fazie napadu chory odczuwa duszność. Jeżeli napad jest silny, wentylacja płuc (czyli ilość powietrza wdychana w ciągu minuty) może się okazać niewystarczająca, co dodatkowo nasila uczucie duszności.
Kaszel wywołuje wiele czynników. Jednym z głównych jest podrażnienie receptorów znajdujących się w błonie śluzowej, spowodowane działaniem mediatorów uwalnianych przez komórki zapalne, obrzęk błony śluzowej i wydzielina gromadząca się w oskrzelach. W czasie napadu astmy ilość wydzieliny w oskrzelach jest większa. Jest ona trudna do wykrztuszenia, a to dodatkowo utrudnia przepływ powietrza przez oskrzela.
Nasilenie duszności doraźnie zmniejszają szybko działające leki rozkurczające oskrzela. Najczęściej stosowane są szybko działające β2-mimetyki podawane wziewnie (w inhalacji lub nebulizacji). Leki te rozkurczają mięśnie gładkie oskrzeli, co poszerza oskrzela, ułatwiając przepływ powietrza i zmniejszając duszność. W przypadku krótkotrwałych napadów duszności (np. po wysiłku, po narażeniu na silny zapach, w stresie) takie leczenie nie jest wystarczające. Leki rozkurczające oskrzela nie działają jednak na pozostałe przyczyny duszności: obrzęk ścian i zwiększone wydzielanie śluzu. Dlatego trzeba zastosować również lek, który wpływa na proces zapalny w oskrzelach Najważniejszymi lekami przeciwzapalnymi stosowanymi w zaostrzeniach astmy są glikokortykosteroidy.
Stosuje się je zwykle doustnie(podanie doustnie jest podobnie skuteczne jak dożylnie; stosowanie dożylne często wybiera się u ciężko chorych hospitalizowanych osób). Glikokortykosteroidy hamują proces zapalny i leczą pierwotną przyczynę zaostrzenia (czyli nasilenie procesu zapalnego w oskrzelach), nie działają jednak natychmiast - po podaniu leku przez kilka godzin nie odczuwa się żadnej poprawy (co wcale nie znaczy, że lek nie działa). Dlatego w leczeniu zaostrzeń musimy stosować zarówno lek rozkurczający oskrzela (szybko działający β2-mimetyk), który zmniejszy objawy, jak i glikokortykosteroid, który zahamuje proces zapalny.